خانه ترانه در اولین هفته بهمن ...

خانه ترانه در نخستین هفته بهمن ماه نود، یعنی ششم بهمن ماه  نیز مانند هر پنج شنبه با حضور علاقه مندان به ترانه خوانی و نقد آثار در این حوزه، در تالار هنرِ فرهنگسرای ارسباران (هنر ) ؛ با مدیریت و اجرای دکتر افشین یداللهی تشکیل جلسه دارد.

 نوآوری ، تعریف خودش را دارد

 برنامه با ترانه خوانی آقای حاتمی آغاز شد. ترانه او توسط علیرضا سلیمانی، صابر قدیمی، هما سعادت و عزیز عباسی مورد نقد قرار گرفت . عزیز عباسی در نقد کار آقای حاتمی گفت : « انتخاب برخی وزن ها نیازمند پرداخت خاص تر و مطرح کردن موضوع ها و حرف های جدید است. به این دلیل که در بعضی از وزن ها مانند وزن " مفاعیلن "  کارهای بهتری سروده شده است . از طرفی نحوه خوانش ترانه سرا نیز مهم است. شما طوری ترانه را خواندید که انگار درباره مساله ای " گزارش " می دهید. این شیوه خوانش نیز به اثر لطمه می زند».

پس از آن آقای رنجکش پشت تریبون قرار گرفت. ترانه او ابتدا توسط آقای صادقی مورد نقد قرار گرفت . صادقی با اشاره به بیت : ( تو از بیراهه ی چشمام چه آسون گذر کردی / نه این تنهایی رو می خوام، نه می ذارم که برگردی ) گفت : « مفهوم " بیراهه چشمام " در این بیت چیست ؟ »

آقای رنجکش در پاسخ به این پرسش گفت : « منظورم راه و بیراهه است. کسی که از جلوی چشم شما رد می شود، از راهی رد می شود. وقتی هم کسی از راه یا بیراهه می رود، رفتنش با چه چیزی قابل دیدن است؟ با چشم. رفتن آن شخص را با چشم می بینیم».

اما آقای صادقی گفت : «  شما در ذهن تان این دو  نکته را با هم ترکیب کرده اید، اما در کار، ارتباط بین او دو عنصر از هم منفک شده است» . مونا برزویی نیز گفت : « وَجه شَبَه شما برای " بیراهه " و " چشم " چیست » ؟

آقای رنجکش توضیح داد : « منظور واضح است. این شخص به قدری از طرف مقابل بیزار است که  به نظرش طرف مقابل از " بیراهه چشمهای او " گذر کرده است ».

آقای صادقی با تکرار توضیح اش مبنی بر این که ارتباطی  بین دوعنصری که در کار استفاده شده، وجود ندارد توضیح داد : « در ذهن شما ارتباطی بین این دو مساله یعنی " چشم " و " بیراهه " وجود داشته است . اما بین " زبان " و " ذهن " شما ، " فاصله " افتاده است و شما نتوانسته اید ذهن تان را به فعل تبدیل کنید. اما مساله دیگری که در کار شما وجود دارد، " چگونه گفتن " و استفاده از " روش های درست  " برای " بیان موضوع " است. به قدری درگیر حس تان بوده اید که " چگونه گفتن " را فراموش کرده اید و فقط روی " چه گفتن" متمرکز شده اید. حس به جای خود اما برای بیان احساس، باید از روش درست استفاده کرد».

دکتر یداللهی با اشاره به بیتی دیگر از کار آقای رنجکش ( بِده  راهَم به آغوشت، دارم می شم فراموشت / بتاب اون نور چشماتو به این خورشید خاموشت ) گفت : « در ابتدای این بیت " جابه جایی اُرکان " اتفاق افتاده است ( بده راهم به آغوشت ) . این جابه جایی برای رسیدن به " قافیه " بوده است» .

آقای رنجکش در توضیح این مساله گفت : « من برای " نوآوری " و "اتفاق" در کار، این جابه جایی را انجام دادم. مثلا من همیشه به جای این که بگویم " لیوان " روی " میز " است، می گویم ، " میز" زیر " لیوان " است».

دکتر یداللهی  توضیح داد : « اما این جا، مساله ای که می گویید، اتفاق نیفتاده است؛ یعنی نوآوری صورت نگرفته است. علاوه براین که ارتباطی بین جابه جایی ارکان این بیت و مثال لیوان و میزی که به آن اشاره کردید، وجود ندارد. در یکی از مصراع های  یکی از  کارهای دوستان خانه ترانه ،این ترکیب وجود داشت " تخت را به خودم می بندم " ؛ این می تواند نوآوری باشد؛ اما در کار شما، جابه جایی ارکان اتفاق افتاده است؛ نه نوآوری ».

عزیز عباسی نیز با این توضیح که ؛  کار شما با وجود مشکلاتی که دارد، قرار است در آلبوم جدید " فرزاد فرزین " اجرا شده و وارد بازار موسیقی شود نقدش را این طور ادامه داد که : « در شعر و ترانه، بحث " زیبایی شناسی " مطرح است. ممکن است ما حرفی را در شعر و ترانه بزنیم و مخاطب هم متوجه منظور ما بشود؛ اما مساله این است که " شیوه ی روایت " ما زیبا بوده یا نه»؟

دکتر یداللهی با اشاره به بیت دیگری از کار ( وقتی که چشمِ خوابِ تو به چشمِ من زل زد و رفت / دنیای آروم منو یه حادثه هُل زد و رفت ) گفت :«  هُل زدن در این بیت چه کاربردی دارد» ؟ آقای رنجکش دراین باره توضیح داد : « گاهی برخی نوآوری ها وجود دارد. اگر این نوآوری ها وجود نداشته باشد، شعر و ترانه ما پیشرفت نمی کند. اتفاقی در ادبیات ما نمی افتد» .

دکتر یداللهی نیز توضیح داد : « مخاطب متوجه حرفی که شما می خواهید بزنید، می شود. اما یک نکته را باید در نظر گرفت و آن این که بین " نوآوری " و استفاده از برخی تعابیر، ترکیب ها یا کلماتی که در نهایت ترانه سرا را به هدفی که می خواهد، نمی رساند، تفاوت وجود دارد. این گونه اصطلاحات نه تنها زبان فارسی را متحول نمی کند؛ بلکه از نظر ساختاری نیز درست نبوده و به زبان ضربه می زند».

صابر قدیمی صحبت هایش را با یک مثال آغاز کردو گفت : « آقای زحمتکش صحبت های شما من را یاد حدیثی از حضرت علی«ع»  می اندازد. آن حضرت می گفت : " شما حق می گویید اما ناحق می خواهید" . شما به این نکته اشاره می کنید که تکرار بد است و زبان نیاز به نوآوری دارد. این گفته شما کاملا درست است. اما مثال هایی که به آنها اشاره می کنید، نشانه نوآوری در زبان نیست. مصداق های تان اشتباه است» .

صابر قدیمی ادامه داد : « براساس گفته شما، هر نوع " ضعف تالیفی " ، را می توان نوعی نوآوری دانست. در تاریخ ادبیات ما شعرایی مانند " افشاری" وجود داشتند. او در اشعارش از " مصدر " استفاده می کرد؛ مصدرهایی مثل " شعبانیدن " . او شاید در عصر خودش ، " نوآوری " کرده است؛ اما چند نفر او را می شناسند و  نام او را به یاد دارند ؟ اگر نوآوری منجر به آفرینش اثر زیبا نشود، این کار مورد قبول و پسندیده نیست» .

صابر قدیمی با اشاره به بیتی از " فروغی بسطامی " ( تیر و کمان عشق را هر که ندیده ، گو ببین / پشت خمیده ی مرا، قد کشیده تو را ) صحبت هایش را این طور ادامه که : «  مقایسه ای بین  ترکیب " چشم بیراهه "  و " تیر و کمان عشق" داشته باشید. ترکیب تیر و کمان عشق، ترکیب تازه و زیبای است » . او با اشاره به مصراعی از یک ترانه ( دگمه ماهو واکن، پیرهن شب رو درآر ) نقدش را ادامه داده و گفت : « دگمه ماه ، ترکیب زیبایی است و در ادامه هم متوجه می شوید که قرار است چه تصویری را ببیند. اما در ترکیب " بیراهه چشم " ، نه نوآوری اتفاق افتاده و نه زیباست ».

دکتر یداللهی نیز اضافه کرد و گفت : « علت این که دوستان  این کار را به طور کامل مورد نقد قرار دادند ، این بود که این کار در آستانه اجرا قرار دارد. این کار دارای ایرادهای کاملا مشخص است و این ایرادها نباید به حساب " خلاقیت " و " نوآوری " گذاشته شود».

به پرداخت، بپردازیم  

در این بخش ابتدا ترانه آقای پازوکی توسط علیرضا سلیمانی مورد نقد قرار گرفت. سپس ترانه های خانم حبیبی و محمد وحیدپور توسط علی توده فلاح، امیر توده فلاح، صابر قدمی و عزیز عباسی مورد نقد قرار گرفت. ترانه آقای شکری نیز توسط نیما کوکلانی، علیرضا سلیمانی و حمیدرضا صمدی مورد نقد قرار گرفت. حمیدرضا صمدی در نقد کار آقای شکری با اشاره به این نکته که  یکی از نقاط قوت ترانه این است که باید با مردم " ارتباط " برقرار کند گفت: « برای برقراری ارتباط مخاطب با کار، باید آن چه در ذهن ترانه سراست، به درستی به مخاطب منتقل شده و ایده ها به صورت ذهنی، در تفکر ترانه سرا  باقی نماند. شاید سختی کار ترانه سرا هم همین است که باید بدون ایجاد مشکل در وزن و قافیه، سوژه و مضمون را به خوبی " پرداخت " کند» .

دو کار از آقای آرمان ( از همدان ) ، یک غزل از آقای فرزین و یک کار از آقای بکران،  توسط عمران میری، حمیدرضا صمدی، هماسعادت، پیام پولاد، عزیز عباسی، فرهاد فریدزاده، علی توده فلاح و امیر توده فلاح مورد نقد قرار گرفت. عمران میری در نقد آقای بکران به دو نکته اشاره کرد و گفت :« در کار شما قافیه ها و حتی مصراع ها قابل حدس است. این ضعف کار است . با وجودی که ظاهرا مشکلی در کارتان وجود ندارد، لحظات خوب و با احساسی هم داشته اید، اما تکراری بودن قافیه ها، باعث شده تا نقاط قوت کار هم به چشم نیاید. حتی اگر در کاری از قافیه تکراری استفاده می شود، باید " کارکرد جدیدی " از آن گرفته شود. نکته دوم این که بهتر است تا حد ممکن از قافیه های به روزتر استفاده شود » .

آقای بکران در نقد عمران میری این طور توضیح داد : « تصور می کنم روند موسیقی ما این است؛ به ویژه اگر قرار باشد کار سفارشی بنویسیم » .

اما عمران میری معتقد بود :  « با نظرتان موافق نیستم. بسیای از ترانه سراها  روی ملودی نوشته و کار سفارشی هم می نویسند؛ اما  کارشان نقص ندارد. بنابراین نحوه پرداخت به موضوع، به توان ترانه سرا بستگی دارد» .

دکتر یداللهی نیز در بحث استفاده از قافیه های تکراری و کار سفارشی این طور توضیح داد که : « بحث تکراری بودن قافیه ها، ارتباطی به " سفارشی بودن کار  " ندارد. این که قافیه یا مصراع شما قابل حدس باشد، الزاما ارتباطی به سفارشی بودن کار ندارد. سفارش، لزوما دست و پای شاعر را برای ارایه کار خوب نمی بندد» .

علی توده فلاح نیز با اشاره به اتفاقی که در اواخر دوره ی "  سبک خراسانی " درباره استفاده از قافیه های تکراری می افتاد  گفت : « در اواخر  دوره سبک خراسانی، مسابقه گذاشته  و دقیقا با قافیه های  قابل پیش بینی درباره یک موضوع مثلا " برف " ، صد بیت شعر می گفتند. اما این از زیبایی کار آنها کم نمی کرد. از طرفی گاهی ترانه ای می شنویم که در انتهای کار، مصراع آخر را می توانیم حدس بزنیم و حتی آن را با ترانه سرا  تکرار کنیم. در این جا، قابل حدس بودن قافیه ها یا مصراع، " حُسن " است نه " ضعف" . کار زمانی زیبا نیست که " بوی تکرار" بدهد» .

·          وزن را به دست بگیریم

 ترانه احسان رشیدی ابتدا توسط مونا برزویی مورد نقد قرار گرفت . برزویی در تعریف کار رشیدی گفت :« شما تلاش می کنید نگاه و امضای خودتان را پای کارهای تان داشته باشید و این نکته بسیار مثبتی است» .

عمران میری اما با اشاره به ضرورت در دست گرفتن " وزن " در کار و تاثیر آن در جلوگیری از تکرار یک کلمه در کار گفت : « من از کار خودم شروع می کنم. بیتی دارم با این مضمون ( می بوسمت پشت نگاه ماه، می بوسمت تویِ شبِ تاریک / می بوسمت از لابه لای عشق، می بوسمت از دور،از نزدیک ) زمانی که شاعر نتواند وزن کار را کنترل کند، برخی کلمه ها راتکرار می کند. در کار شما هم یک کلمه تکرار شده بود. تکرار یک کلمه؛ حتی اگر خوب به نظر برسد، چندان مناسب نیست. به تدریج با به دست گرفتن وزن کارها، می توانید این ضعف تالیف را نیز از بین ببرید» .

·          اجرای مشترک

 در این بخش ابتدا کار مشترک دو نفر از دوستان خانه ترانه یعنی " امیر توده فلاح " و " میثاق جوهری " شنیده شد . ترانه این کار از " امیر توده فلاح " بود و  خوانندگی آن را  " میثاق جوهری " و آهنگسازی و تنظیم کار را  " کاوه آفاق "  به عهده داشت. این کار توسط مونا بروزیی، حمیدرضا صمدی و هما سعادت مورد نقد قرار گرفت.

·          بدون نقد

این بار هم  به دلیل زیاد بودن تعداد اسامی دوستان داوطلب برای ترانه خوانی، بخش پایانی به شنیدن ترانه ها، بدون نقد اختصاص پیدا کرد. در این بخش ترانه های آرتمیس رحمتیان، عزیز عباسی، خانم عبدی، علیرضا شاکرانه ، ایرج فیروزی، سپیده امینی، مسعود محمدی، صابر قدیمی ( کار طنز ) ، علی ایلیا، نیما کوکلانی و آقای نعمتی بدون نقد شنیده شد.

·          تصمیم در خانه ترانه

 برنامه با اعلام این خبر به اتمام رسید که پنج شنبه آینده، 13  بهمن ماه نود، بخشی از برنامه خانه ترانه به نقد آلبوم " تصمیم " ، آخرین کار " علی لهراسبی " اختصاص دارد. حضور در برنامه هفته آینده خانه ترانه، مانند همیشه، برای عموم علاقه مندان آزاد و رایگان است